BuG 118 - Bericht uit het Gewisse   18-09-2009  Printversie (10p)

GO! Antwerpen creëerde zelf aanleiding hoofddoekverbod:
Athenea hadden 6x meer moslimas dan hun andere GO!-scholen.

Op 6 jaar keuze islam +53% in Lager en +50% in Secundair.
Waarom een islam schoolnet moeilijk van de grond zal komen:
vooralsnog maar 0,8% vrij gesubsidieerd naast het katholieke net.
 
Een analyse van keuze voor godsdienst/niet-confessionele vakken
in het Vlaamse lager en secundair onderwijs 2002/2003 - 2008/2009 .

Ides Nicaise, prof. Katholieke Universiteit Leuven: "De actie voor het recht om een hoofddoek te mogen dragen op school is m.i. niet alleen volkomen gerechtvaardigd, ze is ook gezond voor een actief pluralistische samenleving. Het is essentieel dat een samenleving respect opbrengt voor verschillende levensbeschouwingen en religies, dat die een plaats krijgen op het publieke forum en niet verdrongen worden tot in de privé-sfeer van de woning. Religie gaat immers om verbondenheid tussen mensen, evenzeer als om 'godsdienst'. De actie van de Antwerpse moslimas is eigenlijk een zegen voor mensen van alle levensbeschouwingen, omdat ze hen uitdaagt tot een positieve dialoog. Niemand zou zich hierdoor bedreigd mogen voelen." - Tekst opgemaakt voor de persconferentie van Vrije Keuze op 14/09/09
 
Documentatie

Basistabellen keuze godsdienst/niet-confessioneel npdata
Statistiek onderwijs: Onderwijs niet-confessionele zedenleer en godsdienst 2008-2009
                              Statistische dienst van onderwijs Vlaanderen, jaarboeken  2002-2009
Tekst Jan Hertogen, persconferentie Vrije Keuze 14-09-09 Antwerpen
Hoofddoekenverbod in tegenspraak met het neutraliteitsbeginsel (artikel op Indymedia) link
Jaarverslag Centrum Gelijkheid van Kansen van 2008 - pdf
Arrest Raad van State 195044 over hoofddoek in gemeenschapsonderwijs - pdf
Schema van het onderwijs in Vlaanderen, site Vlaamse Scholierenkoepel - link

Voortgaande op de meest recente onderwijsstatistiek van 2008-2009 wordt nagegaan wat het aantal moslimas is in  Vlaanderen, de provincie Antwerpen, de athenea in Antwerpen en Hoboken en tenslotte de andere scholen in Antwerpen. Deze berekening wordt gemaakt voor het Gemeenschapsonderwijs (ook met GO! aangeduid) en voor de andere netten, met inbegrip van het katholieke net. Doordat npdata een berekening gemaakt heeft van het aantal moslims in alle steden van België (zie BuG 100 In België wonen 628.751 moslims,  6,0% van de bevolking) en het aantal moslims gekend is in alle andere netten kan door het verschil te maken het aantal moslims in het katholieke net berekend worden, tot op het niveau van Antwerpen stad. Maar eerst wordt in beeld gebracht wat het gewicht is van elke zuil en van de keuze voor godsdienst/niet-confessionele lessen in het onderwijs in Vlaanderen. In voorliggende BuG worden enkel grafieken aangewend, uitgebreide tabellen op de npdata-site
 
0. Onderwijs in Vlaanderen: netten, koepels,  inrichtende machten.
 
Op de site van de Vlaamse Scholierenkoepel  wordt een duidelijk beeld opgehangen van de structuur van het Vlaamse onderwijs met drie netten:
   - Onderwijs georganiseerd door de Vlaamse gemeenschap - het Gemeenschapsonderwijs (GO - Raad van het GO!))
   - Het gesubsidieerd officieel onderwijs met het Provinciaal (POV) en Gemeentelijk (OVSG) Onderwijs
   - Het gesubsidieerd vrij onderwijs (VSKO voor het katholiek onderwijs, Steiner, Freinet, Lucerna, Israëlitisch, andere...), in het
     statistisch overzicht ook aangeduid met Privaatrechtelijk onderwijs.

Basistabellen keuze godsdienst/niet-confessioneel npdata
 
1. Verdeling van de leerlingen naar onderwijsnet - schooljaar 2008-2009
 
75,5% van de leerlingen in het Secundair onderwijs zijn terug te vinden in de Privaatrechterlijke netten (Katholiek, Lucerna, Joodse- en Methodescholen). Men noemt dit ook het gesubsidieerd vrij onderwijs, 16,6% van de secundaire leerlingen zijn terug te vinden in het GO!, het onderwijs georganiseerd door de Vlaamse gemeenschap, vandaar de naam Gemeenschapsonderwijs. Daarnaast bestaat er nog het gesubsidieerd officieel onderwijs met een aandeel van 3,2% van de leerlingen in het Provinciaal secundair onderwijs en 4,6% in het Gemeentelijk Secundair onderwijs. Deze laatste vormen van publiek onderwijs zijn dus niet onderworpen aan beslissing van de Raad van het GO!, ook niet wat het hoofddoekverbod betreft. Daar is het de gemeente of provincie die beslist. In Brussel is er ook een beperkt initiatief van de Vlaamse Gemeenschapscommissie.
  

  
Opmerkelijk is dat in het lager onderwijs het  Gesubsidieerde vrij onderwijs minder sterk aanwezig is, 63,4% van de leerlingen, dan in het secundair onderwijs met 75,5%,  vooral omdat de gemeentelijke basisscholen een veel groter stuk van de markt innemen. In de keuze voor het secundaire onderwijs na het lager onderwijs stijgt het privaatrechterlijke onderwijs (vooral het katholieke net) en het GO! even sterk nl. met 20% en zakt het gemeentelijk onderwijs terug van een aandeel van 22,6% in het lager onderwijs naar 4,6% in het secundaire onderwijs.
 
2. Welke keuze voor goddienst/niet-confessionele vakken maken leerlingen in secundair onderwijs
 
Zowel in het Lager als in het Secundair onderwijs is het aandeel van de katholieke godsdienst zeer uitgesproken, 82,2% in het secundair onderwijs. De 'verzuiling' is blijkbaar nog niet te herleiden tot restanten van verzuilde instituten. Het is nog altijd,  een familiale en maatschappelijke keuze die vooral voortkomt uit de sterkte van het katholieke net (75%) maar ook binnen het GO!, door 7% van alle godsdienst/niet-confessionele keuzes voor de katholieke godsdienst die buiten het katholieke net gebeurt.
 

 
4,9% kiest voor islam in het Lager Onderwijs en 3,3% in het Secundair onderwijs. Afgemeten aan de 3,9% moslims in de Vlaamse gemeenschap (berekening npdata in BuG 100)  is dit een onderschatting omdat geen rekening gehouden wordt met leerlingen met islamachtergrond in het katholiek onderwijs Dit aantal kan evenwel benaderend berekend worden: in de provincie Antwerpen zijn 6,2% moslims en in Antwerpen stad 16,6%. Doordat het aantal scholieren gekend is en het aantal dat islamles volgt in de verschillende andere scholen levert het verschil het aantal op dat les volgt in het katholiek onderwijs.

  
Op 216.174 vrouwelijke leerlingen in het Vlaamse onderwijs in 2008-2009 zijn er, volgens het berekend gegeven, 12.646 moslimas. Zij vormen dus 5,9% van de vrouwelijke leerlingenbevolking het Vlaamse onderwijs. 5.798 moslimas zijn terug te vinden in het katholieke onderwijsnet, 4.551 in het Gemeenschapsonderwijs en nog eens 1.266 in het gemeentelijke en 558 in het Provinciale gesubsidieerde officiële net. Tenslotte volgen in de Lucerna-colleges nog eens 466 moslimas de lessen islam. De aantallen van het GO!, Lucerna, Provincie en Gemeente zijn gekende gegevens uit de onderwijsstatistiek, de gegevens over het aantal moslimas in het katholieken net zijn  'afgeleide' gegevens, voortgaande op het berekend aantal moslims in Vlaanderen. Wie meer exacte gegevens heeft kan dit altijd melden.

Ter informatie de keuzes voor de verschillende godsdiensten en confessionele vakken per onderwijsnet in het secundaire onderwijs 2008-2009 in aantallen en %:
 

 
3. De hoofddoek moest eraan, in Antwerpen en Vlaanderen
 
Moslimas noemen we de vrouwelijke leerling die islamlessen volgt. In de Jaarboeken  2002-2009 van Onderwijs Vlaanderen wordt gedetailleerde informatie vrijgegeven over de keuze van godsdienst of niet-confessionele vakken in het Lager en Secundair onderwijs. Naast de netten en vakken geven zij ook het detail per provincie. Voortgaande op de npdata berekeningen van 'vreemde afkomst' kan het aantal leerlingen berekend worden dat in Antwerpen stad les volgt (74% van de inwoners van vreemde afkomt in de Provincie Antwerpen woont in Antwerpen stad, in het algemeen woont 27,3% in de stad Antwerpen). Het aantal leerlingen in de Athenea in Antwerpen (460) en Hoboken (429) hebben wij bij de opmaak van deze BuG opgevraagd.  Als % moslims werd in de media door de directies 80% aangegeven in het Atheneum Antwerpen en 90% in Hoboken, wij nemen een gemiddelde van 85%. De verhouding jongens/meisjes is ongeveer fifty/fifty in het atheneum Antwerpen, en voor Hoboken nemen we dezelfde verhouding. Hiermee zijn voldoende gegevens voorhanden om het % moslimas te berekenen dat in de athenea en in de  andere GO! scholen van Antwerpen les volgt. Doordat ook het aantal moslimas in het katholieke net kon berekend worden (zie hierboven) wordt het plaatje volledig: het aantal en % moslimas in Vlaanderen, in de provincie Antwerpen, in de Athenea Antwerpen/Hoboken en in de andere scholen van Antwerpen, en dit zowel voor het GO! net als in het algemeen.
 
3.1. Het aantal moslimas en andere meisjes in het GO! onderwijs
 
In dit overzicht van het Gemeenschapsonderwijs wordt meteen aangegeven dat het 'hoofddoekprobleem' werd tot stand gebracht of tot uitdrukking kwam langs de 377 moslimas in de twee Antwerpse athenea. In de andere GO!-scholen was het al 'opgelost' door een verbod voor de 727 daar aanwezige moslimas. Langzaam maar zeker was de toestand gecreëerd waarbij enkel nog de twee eilandjes met 377 moslimas diende aangepakt.
 

3.2. Het % moslimas binnen het secundair GO! onderwijs op het totaal aantal vrouwelijke leerlingen
 
Als de gegevens als¨% moslimas op het totaal aantal leerlingen in beeld komt wordt meteen duidelijk welk scenario werd uitgedacht of gehanteerd en in welke richting men de verantwoordelijken kan zoeken voor de 'heisa' rond de hoofddoek. Het uitsluitingbeleid van moslimas in de meeste andere Antwerpse GO! scholen heeft er toe geleid dat in de Athenea in Antwerpen en Hoboken 85% van de vrouwelijke leerlingen, moslimas waren, tegenover 14,8% in de andere GO! scholen samen, die toch ook goed waren voor 4.921 leerlingen, waarvan 727 moslimas mét hoofddoekverbod. Door de concentratie te organiseren en daarna de liquidatie door te voeren werden de gekende historische lessen weer toegepast.  Het is de kroon gezet op het uitsluitingwerk dat al voor de meerderheid van de moslimas van toepassing was. De negatieve concurrente, de vrije markt van de scholen die er enkel nog op uit waren om ter minst de hoofddoek, en om ter meest het prestige in het vaandel te zetten, zoals Ides Nicaise al pertinent heeft aangetoond. Nu was het alleen nog kwestie harde kern in de twee laatste scholen aan te pakken. Gesprekken met leerlingen, ouder- of Schoolraad, waren in deze niet meer aan de orde. Dat waren tot dan zoethoudertjes geweest om iedereen te paaien en gerust te stellen, ook hier de klassieke technieken van wie met pure macht z'n agenda wil doordrukken. De knoop moest doorgehakt en de hoofddoek afgepakt.
   

 
3.3. Aantal moslimas in het secundaire onderwijs Vlaanderen
 
Het plaatje wordt nog pregnanter wanneer het gehele secundaire onderwijs in de analyse betrokken wordt. Ook hier is het interessant de aantallen te zien en hoe een opgezette en opgefokte 'Antwerpse' situatie van 377 moslimas uitvergroot wordt naar de 12.646 moslimas in het Vlaamse Secundaire onderwijs.

 
De 377 moslimas in de Antwerpse Athenea zouden voorwerp geweest zijn van 'pestgedrag' door jongens, pestgedrag waarop de schooldirecties geen edequaat antwoord zouden gevonden hebben en waarover zij de leerlingenraad, de ouderraad en de schoolraad nooit geinformeerd hebben.
 
3.4. Het % moslimas binnen het secundair onderwijs op het totaal aantal vrouwelijke leerlingen
 
24,9% van de vrouwelijke leerlingen in het secundaire onderwijs in Antwerpen, alle netten samen zijn moslima. Naast de 85% moslimas in de 2 Antwerpse athenea, vinden we 23,2% moslimas terug in de andere scholen van Antwerpen. In tegenstelling hiermee was het percentage moslimas in de andere GO! scholen 14,8%. Opnieuw een aanduiding dat er een selectieve en afzonderingspolitiek gevoerd werd in het GO! Antwerpen om de lont in het kruitvat te steken en langs de zogenaamde segregatie, sociale druk, pestgedrag van jongens het hoofddoekverbod op te leggen, een racistische motivatie voor een maatregel die op uitsluiting gericht is, de gelijke kansen afschaft en de samenleving ondermijnt.
 

 
Paul Pataer, op de persconferentie van Vrije Keuze van 14 september 2009 was hierover duidelijk: de motivering van de school en de Raad van het gemeenschapsonderwijs om een hoofddoekenverbod op te leggen is racistisch en islamofoob, met verwijzing naar het jaarverslag van het Centrum voor Gelijke Kansen en Racismebestrijding 2008, waar islamofobie de huidige vorm van racisme genoemd wordt.
 
4. Het gesubsidieerd vrij onderwijs, een opvangnet voor in de steek gelaten moslimas?
 
Het is een interessante vraag om na te gaan wat de realistische kansen zijn voor een apart moslim net. Wie er zich tegen afzet doet alsof het voor een aardverschuiving zou zorgen en de Vlaamse samenleving pas echt in haar fundamentele democratisch orde zou aantasten. Zoals voor het non-issue dat de hoofddoek is, is het islamnet ook een non-issue, dat in feite enkel bestaat in de hoofden van wie er zich tegen kant. Het is nog niet erg genoeg dat zijzelf door hun verbod op hoofddoeken, de bestaansgrond voor een islamnet legitimeren, het neemt in hun hoofd proporties aan die op geen enkele reële grond gestoeld zijn.
 
4.1. Het aantal leerlingen in het gesubsidieerd vrij onderwijs
  
Op 436.146 leerlingen in het secundair onderwijs volgen er  329.458 onderwijs in een privaatrechtelijke organisatie waarvan 326.208 of 99,0% hiervan katholiek onderwijs volgen en 3.253 een ander goddienstig of niet confessioneel vak. Het detail van deze andere vakken laat toe een beeld te krijgen van de impact van de 'andere zuilen':
- De Lucerna-colleges (met administratieve zetel in Brussel zodat alle leerlingen, ook die van Melle, Antwerpen enz.. geografisch in Brussel gesitueerd worden). De Lucerna-colleges (enkel Algemeen Secundair Onderwijs) stellen dat zij enkel islamitisch onderricht geven omdat er vooralsnog geen vraag is naar andere godsdiensten, zij zijn geen 'moslim'school. Er zijn in het privaatonderwijs 760 leerlingen islamonderwijs ingeschreven die dus enkel van de Lucerna-colleges kunnen komen, hiervan zijn er 466 vrouwelijke leerlingen, bijna dubbel zoveel als jongens. De Lucerna colleges zijn momenteel de enige eilanden in Vlaanderen waar de vrije beleving van de godsdienst nog wordt gewaarborgd. Ook in de eventuele toekomstig moslimscholen, zal, zoals Imam Nordin Talouil aangeeft, de volledige vrijheid van godsdienst gelden, zowel voor katholieken, joden, zedenleer enz. De moslims zullen in ieder geval Vlaanderen behoeden voor de inperking van een fundamenteel mensenrecht, de vrijheid van kledingcode verbonden aan godsdienst in het onderwijs.
- Het Israëlitisch onderwijs met in hoofdzaak leerlingen in Antwerpen, telt 837 leerlingen. We gaan er van uit data deze allemaal binnen de Israëlitische zuil les krijgen.
- Blijven de Methode- en enkele ander scholen over, die moeilijker te detecteren zijn als zij bv ook katholiek onderwijs aanbieden. Dat is evenwel niet het geval met de Steinerscholen die, volgens hun zeggen, meer dan de helft van alle methodescholen omvatten en enkel 'Cultuurbeschouwing' aanbieden. De 1.190 leerlingen die Cultuurbeschouwing volgen komen overeen met het door de Steinerscholen getelde leerlingenaantal.
 

 
Gezien het katholieke net, de Lucernascholen en het Israëlische net geen zedenleer aanbieden, kunnen de 466 leerlingen die nog in het Privaatrechterlijk onderwijs teruggevonden worden voor zedenleer op rekening van de andere methodescholen geschreven worden. Hoeveel uit deze scholen (buiten de Steinerscholen, die geen keuze hebben) ook de katholieke godsdienst aanbieden is niet gekend. In de verdere berekeningen houden we daar geen rekening mee omdat het vooral de bedoeling is de impact te zien van de niet-katholieke net-initiatieven, en het om een erg beperkt aantal gaat.
 
Het statistische beeld is evenwel duidelijk: de 3.253 leerlingen die, buiten het katholieke net, tot het gesubsidieerd vrij initiatief behoren, vertegenwoordigen welgeteld 1,0% van het privaatrechtelijk onderwijs. Berekend op het totaal aantal leerlingen in het secundair onderwijs gaat het over 0,8% van alle leerlingen, alle methodescholen, joodse scholen, Lucerna-colleges inbegrepen. Het loont de moeite om dat goed tot zich te laten doordringen, voor men weer spoken gaat zien.
 
4.2. Het detail van de kleinere netten in % op het totaal aantal leerlingen in Vlaanderen
 
In het lager onderwijs gaat het om een volume van 1,8% van alle leerlingen, waarbij vooral de Steinerscholen met 0,7%  een 'grote' speler zijn, in  het secundaire onderwijs zakt hun aandeel tot 0,3%. In het lager onderwijs wordt allicht ook een aanbod islam gerealiseerd door methodescholen, of katholieke scholen, tegen het verbod van de bisschoppen in die in 1990 met Minister Onkelinx overeenkwamen om de islamlessen, die tot dan zonder probleem in het katholiek doorgingen, te verbieden.
Het gemeenschapsonderwijs kon zo gemakkelijker haar marktaandeel bij de moslims behouden zo dacht de socialistische minister. Misschien moeten de bisschoppen nu maar opnieuw asiel geven aan de moslims, mét hoofddoek en islamles. In het secundair onderwijs zijn de Lucernascholen met 760 leerlingen goed voor 0,17% van de leerlingenmarkt, terwijl het aantal moslims, om dit als referentiepunt te nemen, 5,9% bedraagt. Ook al richten zij zich niet specifiek op moslims, zij hebben op 6 jaar tijd, met veel bloed, zweet en tranen zoals zij zeggen,  weliswaar met enkel het ASO-onderwijs in de aanbieding, 1/35 van de potentiële   'moslimmarkt' in het secundaire onderwijs aangeboord.
 

 
Naast deze belangrijke maar alles bijeen beperkte initiatieven staat het katholieke gesubsidieerd vrij onderwijs met een aandeel van 75,5%. Aan de kant van het  publieke initiatief spreken we over 16,6% met de Vlaamse gemeenschap (GO!), 3,2% met de Provincie en 4,6% met de gemeenten als inrichtende (publieke) macht.
 
Een islamnet zal/kan geen oplossing bieden voor de meerderheid van de moslimas. De kostprijs zal tevens meebrengen dat de arbeiderskinderen er moeilijk toegang toe zullen krijgen. Zoals Vrije Keuze bepleit in haar petitie: Verbod op het hoofddoekenverbod is enkel een normalisering van de vrijheid van klederdracht de enige weg voor gelijke kansen in onderwijs en werk. Zij hebben tevens, volledig op eigen kracht en op uitdrukkelijke vraag van leerlingen, het initiatief  genomen om enkele mensen voor te bereiden op de examencommissie en zo aan de leerplicht te voldoen. Het is prijzenswaardig en zal mede de druk aanhouden om een algemene en legitieme oplossing voor alle moslimas te vinden. Imam Nordin Taouil heeft terecht de dames van Vrije Keuze gesteund en geholpen zich te verdedigen tegen een verbod waarvan meer en meer juristen, politici, en het middenveld de onwettelijkheid benadrukken, en waarover, hopelijk binnen niet te lange termijn, de Raad van State uitsluitsel over zal geven. Hun Arrest van 2 juli 2009 (analyse en teksten) laat geen twijfel bestaan over de tegenspraak tussen het hoofddoekenverbod en het neutraliteitsbeginsel.
 
7. Evolutie keuze voor godsdienst/niet-confessioneel op zes jaar tijd: 2002/2003-2008/2009
 
Globaal zijn er nu de helft meer leerlingen die voor islamlessen kiezen dan zes jaar geleden, zowel in het lager als het secundair onderwijs.  Voor gans Vlaanderen is er een stijging van 2,2% naar 3,30% in het secundair. In het lager onderwijs in Vlaanderen is de stijging iets meer uitgesproken van 3,20% keuze voor islamles naar 4,9% in 2008-2009.
 
 

  
Wanneer de focus gericht wordt op het Gemeenschapsonderwijs stijgen de percentages fors, van 11,20% aandeel in de godsdienst/moraallessen voor de islam tot 16,40% in het Lager Onderwijs, of een stijging van 46,4%, in het secundair onderwijs van 8,70% op zes jaar tijd tot 12,80%. Ook hier geeft de evolutie in het Lager Onderwijs al aan dat deze trend zich naar de toekomst verder zal doorzetten.
 

 
Op het laagste niveau van detail, het Gemeenschapsonderwijs in de provincie Antwerpen is het procentuele beeld even sprekend: van 13,50% in het lager onderwijs tot 19,10% of bijna 1 op 5 leerlingen in het lager onderwijs van het GO! Antwerpen kiezen voor islamles. In het secundair onderwijs is op zes jaar tijd het aandeel islamkeuzes in het GO! in de provincie Antwerpen gestegen van 12,10% tot 17,7% of een stijging met 46,3% . De demografische evolutie zal deze aantallen jaar op jaar doen stijgen. Het verbod op hoofddoeken zal de uitsluiting en racisme dat erachter schuilgaat jaar op jaar een grotere impact geven met dramatische gevolgen voor alsmaar meer mensen en de gehele samenleving. Is zich in Antwerpen de geschiedenis aan het herhalen?
   
Jan Hertogen, socioloog