Tussen 1990 en eind 2004, periode waarin een immigratiestop van kracht was, zijn een klein half miljoen vreemdelingen legaal het land binnengekomen. "Dat betekent dus dat er voor elke vreemdeling die Belg is geworden in die periode een nieuwe vreemdeling het land is binnengekomen", rekent Jan Hertogen uit op basis van cijfers van het Nationaal Instituut voor Statistiek (NIS).

De diversiteit van de Belgische samenleving wordt nog verder versterkt omdat het aantal 'oude' Belgen (lees autochtonen) relatief ouder is dan de 'nieuwe' Belgen (lees allochtonen) en dus ook sneller overlijden. Daar komt bij dat het geboortecijfer bij de nieuwe Belgen hoger ligt dan bij de oorspronkelijke bevolking.
De multiculturele samenleving is een feit en zal nog verder toenemen. "Het is een niet te stoppen dynamiek waar de overheid zelf weinig vat op heeft. Zaak is om het beleid aan te passen aan deze beweging. Anders dreigen de problemen van taalachterstand, armoede, onderwijs en tewerkstelling groter te worden. Maar ik hoop wel dat iedereen stilaan beseft dat die immigratie nodig is om in de nabije toekomst onze actieve bevolking op peil te houden."

Hoe kan het dat een half miljoen vreemdelingen het land binnenkomen ondanks de immigratiestop?
Burgers uit de Europese Unie kunnen zich uiteraard vrij vestigen en verder zijn gezinshereniging, huwelijk en immigratie uit arbeid de belangrijkste redenen. Als je ziet dat die groepen in 15 jaar alleen al voor bijna een half miljoen nieuwe legale vreemdelingen zorgen, is de enige conclusie dat de diversiteit in onze samenleving alleen maar groter wordt.

Waar komen al die mensen vandaan?
Ruim de helft of 57% van de nieuwe vreemdelingen komt uit een niet-Europees land, waarvan 32% uit Marokko en Turkije. Als je het volledige plaatje bekijkt, komt 44% van de nieuwe vreemdelingen uit Turkije of een Afrikaans land.

Binnen de Europese Unie zijn en blijven de Nederlanders met 10% de grootste groep nieuwkomers op de voet gevolgd door de Fransen met 8%. Het aantal Europese vreemdelingen in ons land blijft daarmee met 6% nog steeds hoger dan de 2,4% van buiten Europa. Maar dat valt nu eenmaal minder op, omdat de meeste Europeanen uiterlijk weinig verschillen van een Belg.

Vlaanderen populair bij nieuwkomers

Opmerkelijk is dat 47% van die nieuwe vreemdelingen naar Vlaanderen komen. In Brussel en Wallonië is de instroom een stuk kleiner. Hoe komt dat?
De verklaring ligt voor een deel in het verleden. Zowel Brussel als Wallonië werden vroeger al met een grote immigratiestroom geconfronteerd. Zo is op dit moment 57% van de Brusselse bevolking van vreemde afkomst. In Wallonië is dat 17%.

Omdat veel vreemdelingen de jongste 15 jaar voor Vlaanderen kozen, en er intussen veel vreemdelingen Belg geworden zijn is het aantal inwoners van vreemde afkomst gestegen tot 10%.

Je zou kunnen concluderen dat in Vlaanderen evenveel nieuwe Belgen wonen als er vreemdelingen zijn . Maar in Antwerpen bijvoorbeeld zijn er naast de 6,7% niet-Europese vreemdelingen nog 15,5% nieuwe Belgen van niet-Europese afkomst, in Mechelen is dat respectievelijk 4,7% en 12,7%.

U hebt een hoop cijfers verzameld, maar wat is uw conclusie?
Het verwondert mij dat geen enkele universitaire instelling of studiedienst van de overheid, bij mijn weten, onderzoek heeft gedaan naar de evoluties van de multiculturele maatschappij en de nieuwe immigratie in België. Nochtans zijn deze cijfers noodzakelijk om een goed diversiteitsbeleid uit te stippelen.

En of de steeds groter wordende diversiteit een voor- of een nadeel is laat ik in het midden. Als is het duidelijk dat de overheid zijn beleid zal moeten afstemmen op deze evolutie. Nu wordt er nog te veel gedacht dat veel op te lossen is door de problemen van de reeds aanwezige en van al genaturaliseerde Belgen aan te pakken. Dat is OK maar evenveel aandacht moet uitgaan naar de blijvende instroom die langs verschillende wegen onverminderd verder gaat.

Stemplicht na drie jaar in België

Geef eens een concreet voorbeeld.
Het taalonderwijs is daar een goed voorbeeld van. Er worden inspanningen geleverd om hier verblijvende vreemdelingen Nederlands te leren. Maar die groep zal nooit kleiner worden, waardoor er blijvend inspanningen moeten geleverd worden.

In Marokko zijn dit schooljaar voor het eerst programma’s ontwikkeld om aan Berberkinderen ook in de Berbertaal (Amazigh) te leren schrijven. Tot voor kort bestond er geen geschreven versie van het Berbers, de moedertaal van de meeste Marokkanen in België. En dat werkt. Ook in België moet de overheid overwegen of ze allochtonen kinderen niet beter eerst hun moedertaal bijbrengen. De ervaring leert dat het Nederlands leren vervolgens een stuk vlotter gaat.

Nog een probleem is de toenemende armoede. Recent bleek uit een studie dat een groot deel van de allochtonen op het randje van de risico-armoedegrens balanceert. We moeten er niet aan twijfelen dat dit mede een gevolg is van de nieuwe immigratie en dat veel van de vreemdelingen die nog naar ons land zullen komen in dezelfde situatie terechtkomen. Als daar geen maatregelen tegen genomen worden, zal de dualiteit in de samenleving alleen maar toenemen.

Heeft deze veranderende samenleving gevolgen voor de politieke partijen?
Dat is moeilijk te zeggen, al lijkt het duidelijk dat de kiesvijver van het Vlaams Belang in de toekomst steeds kleiner zal worden. Wat mij het meest frappeert is dat een heleboel vreemdelingen niet naar de stembus kunnen omdat ze nog niet lang genoeg in België verblijven. Daardoor worden ze buiten de maatschappij gezet en dat is een verkeerd signaal.

Wat mij betreft wordt het recht voor vreemdelingen om te stemmen verlaagd van vijf naar maximum drie jaar, of minder. De helft van de niet-Europese vreemdelingen is minder dan vijf jaar in België en dat zal zo blijven, deze vreemdelingen zullen dus in de huidige regeling altijd uitgesloten zijn van het stemrecht. Overigens ben ik ook geen voorstander van stemrecht. Ik geloof meer in stemplicht voor iedereen, dus ook voor vreemdelingen. Ongeacht ze zich laten registreren als kiezer of niet. We hebben het altijd over rechten en plichten voor vreemdelingen. Wel het recht, of beter tde plicht, om te gaan stemmen hoort daar bij. Dat is de kern van de democratie.

Foto - De Brusselse socioloog Jan Hertogen over de dynamiek van de multiculturele samenleving. "Iets minder dan de helft van de nieuwe vreemdelingen komt uit Turkije of een Afrikaans land."

Vooral Spanjaarden en Italianen keren terug

Nogal wat oudere Spanjaarden en Italianen re-emigreren naar hun land van oorsprong. Bij de Turken en de Marokkanen is daar nog niet zoveel van te merken, maar socioloog Jan Hertogen verwacht dat ook bij deze groep op termijn sprake zal zijn van een beperkte terugkeerbeweging

"Bij Zuid-Europese vreemdelingen is er al een re-emigratiegolf bezig. Het gaat voornamelijk om mensen die met de eerste immigratiegolf naar België kwamen. De Italianen die in de jaren vijftig van de vorige eeuw naar Marcinelle kamen om in de mijnen te werken bijvoorbeeld", zegt Jan Hertogen.

"De leeftijd en pensionering van deze vroegste immigranten en de verbeterde leefomstandigheden in het land van oorsprong zijn redenen om terug te keren. Ook bij de eerste generatie Marokkanen en Turken zien we steeds meer (brug)gepensioneerden. Tijdens mijn rondreis in Marokko merkte ik veel Marokkaanse Belgen, die tijdelijk of definitief zijn teruggekeerd."

Patrick VAN DE PERRE