Ruud Koopmans is een hit en hip in het Duitse moslimdebat (voor wie de veelvuldige Duitse discussieprograma's volgt op ZDF of ARD). Dat hij verbonden is aan het Centrum voor Sociaal Onderzoek in Berlijn is daar niet vreemd aan. Ook al staan de conclusies van zijn onderzoek ook daar ter discussie. Het Vlaams Belang put er nu gretig uit in haar laatste propagandafolder zodat ook Ruben Mooijman, DS-journalist die zich een half jaar aan de islam mag wijden, Ruud Koopmans even in the picture stelt.

Ruud Koopmans stond in 2013 voor de vraag hoe hij een beeld kon krijgen van het 'fundamentalisme' in de gedachten van christenen en moslims. Hij kon teruggrijpen naar een onderzoek van 2008 van de WZB-funded Six Country Immigrant Integration Comparative Survey (SCIICS).

In de uitgebreide Methodologische nota van 2013, mbt het onderzoek, zegge en schrijve van 2008, zijn de selectie van de respondenten en de volledige vragenlijsten gepubliceerd: 10 inleidende vragen mbt migratie voor Marrokkanen en Turken, en verder 150 vragen. Aan de 'natives' worden 115 vragen gesteld. In elk van de 6 landen worden 500 Turken, 500 Marokkanen en 500 'natives' geselecteerd uit beschikbare telefoonlijsten (gsm inbegrepen). Voor België wordt onderscheid gemaakt in de selectie van respondenten tussen de drie gewesten.

Het betreft dus 9.000 respondenten met Turkse of Marokkaanse migratieachtergrond en een vergelijkbare groep 'natives' in 6 landen, Duitsland, Frankrijk, Nederland, België, Oostenrijk en Zweden. Het betreft een telefonische enquête met volgende vraagstellingen. Het is meteen Koopmans definitie van 'fundamentalisme' en wat haar onderscheid van conservatisme, traditionalisme of orthodoxie.

“Christians [Muslims] should return to the roots of Christianity [Islam].”
“There is only one interpretation of the Bible [the Koran] and every Christian [Muslim] must stick (er aan vasthouden nvdr) to that.”
“The rules of the Bible [the Koran] are more important to me than the laws of [survey country].”

Verder werd nog de mening gevraagd over volgende items:

“I don’t want to have homosexuals as friends.”
“Jews cannot be trusted.”
“Muslims aim to destroy Western culture.” [for natives]
“Western countries are out to destroy Islam.” [for persons with a Turkish or Moroccan migration background]

De antwoorden op de vragen en de analyse ervan kan je nalezen in
- Het artikel van Koopman van 2013 Islamic fundamentalisme is widely spread
- Een uitgebreider artikel van Koopman in 2014
- Een Presentatie met groter detail zoals voorgebracht op de 20th International Conference of Europeanists Amsterdam, 25-27 June, 2013

Blijkbaar is Koopmans de enige rapporteur van dit toch wel omvangrijk onderzoek. Vraag is ook waarom er vijf jaar verlopen zijn tussen bevraging en publicatie. Er zal misschien wel wat interne weerstand geweest  Er is alleszins geen samenwerking geweest met andere wetenschappelijke instituten of universiteiten.

Ruben Mooijman vat het probleem van Koopmans, die erg ongelukkig is met de beperkte flow van z'n conclusies (enkel het Vlaams Belang gaf/geeft er aandacht aan), zo samen:

"Veel Europese moslims hangen stellingen aan die op fundamentalisme wijzen. ‘Door dat te verzwijgen, geven we Vlaams Belang de kans het debat te monopoliseren’, waarschuwt onderzoeker Ruud Koopmans. Op de vierde pagina van het landelijk verspreide pamflet van Vlaams Belang tegen islamterrorisme staan enkele opmerkelijke cijfers. Onder de kop ‘Moslimextremisme: eerder regel dan uitzondering’ meldt de partij onder meer dat 70 procent van de Belgische moslims de regels van de Koran belangrijker vindt dan onze wetten.

Ongefundeerde propaganda van islamofobe vreemdelingenhaters? Neen. In de kleine lettertjes meldt het pamflet dat de bron van deze cijfers het Centrum voor Sociaal Onderzoek in Berlijn is. De gegevens komen uit een doorwrocht onderzoek dat twee jaar geleden werd gepubliceerd door professor Ruud Koopmans van het Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung (WZB), het grootste centrum voor sociaal onderzoek in Europa."

Misschien kunnen Jaak Billiet, Mark Swyngedouw of Albert Martens zich eens buigen over de relevantie van zulk een (telefonische) enquêtes en hun representativiteit en over de eventuele of ook voor 'leken' misschien wel zichtbare tendentieuze vraagstelling, zeker in de 'navraagjes'. En ook dat het onderzoek al van 2008, acht jaar geleden  stamt, en dat het als vers opgediend wordt.

Ook al zijn we geen 'methodespecialist', toch kunnen volgende vragen gesteld:

- Een telefonische enquête van 9.000 respondenten, wat met de representativiteit, zijn er telefoonlijsten die 'representatief' zijn, wat met de vraagstelling naar migratieachtergrond, naar religie, wat met de 96% van de Turken die zich moslim verklaren, de laïciseringcijfers laten andere % zien.
- Hoe kan men zich langs telefoon geloofwaardig maken en voorkomen dat iemand denkt dat het een persoon is van de ambassade om te peilen naar (moslim)religie bv? Geen sinecure.
- Hoe kan men een akkoord of niet akkoord uitdrukken, alsof een opinie op een schaal kan uitgetekend? Enkel diegenen die volledig akkoord zijn mogen bv weerhouden worden, alle anderen zijn niet helemaal akkoord. In deze enquête was op de gestelde vraag enkel akkoord en niet-akkoord mogelijk. Het waren ook drie vragen tussen tientallen andere vragen. De opgave van resultaten, los van de andere vragen laat niet toe de context te beoordelen.
- Vermijd dubbele vraagstelling, dat is een basisprincipe in enquêteonderzoek, maar de tweede vraag luidt: "Er is maar een interpretatie van de Bijbel (Koran voor moslims) mogelijk en iedere Christen (moslim) moet er zich aan houden" . Op welk van de twee delen slaat het antwoord terug.
-De regels van de koran zijn voor mij belangrijker dan de wet in België: 70% akkoord (helemaal, eerder?) Eerder dient weggelaten gezien niet-helemaal. En wat betekent 'voor mij',? Voor mij in m'n persoonlijk leven', voor mij in m'n sociaal handelen, voor mij in m'n opinie ook al weet ik dat ik me aan de wet moet/zal houden. En als enkel een akkoord of niet-akkoord wordt voorgesteld gaat elke naunce, ook inhoudelijk verloren. Er is niets dat onderzoekers verplicht tot een veralgemenende dichotome vraagstelling.
- Is de titel in DS: "Twee op drie moslims stellen de Koran boven de wet", gegeven de vraagstelling wel gerechtvaardigd?
- De restvragen moet men zelf maar eens tot zich laten doordringen, vooral de 'jodenvraag' stuit wel erg tegen de borst, het is volgens ons een anti-semitische vraagstelling zoals we ook al eens vaststelden in een onderzoek van Elchardus, zie Anti-semitisch onderzoek in Brussel 
 
En zie ook andere commentaren op npdata.be: Andere lezing ISPO-onderzoek,  BuG 255 on-line van 11/02/2015 met een analyse van de enquêtevraag: "Joden zijn niet te vertrouwen, ja of nee?"  en met toen al een Powerpoint van Ruud Koopmans over de Belgische cijfers. Voor wie BuG's leest is er niets nieuws onder de zon.
 
En wie wat dieper wil graven moet het artikel van Albert Martens Ethiek en Maatschappij er eens op nalezen. Vragen naar een opinie is zoals het spoor van Roodkapje in het bos willen terugvinden van toen ze naar haar grootmoeder ging en door de wolf werd opgegeten, zo concludeert Martens.

De slotbeschouwing van Ruud Koopmans in z'n artikel wordt allicht ook door hem te weinig in rekening gebracht: "Ook al is fundamentalisme en vijandigheid tegenover de anderen veel hoger bij moslims, in absolute aantallen zijn er in de meeste landen minstens evenveel fundamentalisten bij de christenen, en een veel groter aantal homofoben en anti-semieten bij de oorspronkelijke bevolking (the natives)".

Tot slot: Het betreft een onderzoek uit 2008 met honderden vragen en tientallen mbt religie. We hebben vooralsnog geen volledige rapportering kunnen terugvinden (wie wel?) en hebben in een mail aan Ruud Koopmans het volledige rapport met de antwoorden op alle vragen opgevraagd. Want in de gepubliceerde resultaten worden maar de antwoorden op 7 van de 275 vragen gerapporteerd, over de andere, overigens interessante vragen, wordt geen beeld en dus ook geen context gegeven, alsof ze enkel gediend hebben als 'valstrik' om het vertrouwen te winnen zich uit te spreken op de 7, door de onderzoeken enkel als relevant beschouwde vraagstelling. Maar misschien is er toch een publicatie, bv ook met het detail voor de drie gewesten in België.

Jan Hertogen, socioloog