BuG 235 – Bericht uit het Gewisse – 8 september 2014
  
BuG 235 on-line                                     Printversie (11p)
 
Uit welke gemeenten kwamen de Breendonkgevangenen?
Jaarlijkse herdenking op 28/09/2014 in het fort van Breendonk
van de 3.589 Breendonkgevangenen: (Excellijst uit) zie Gedenkboek
en tabel Breendonkgevangen naar gemeente per 10.000 inwoners.
 
14 september, première korte documentaire over de 44 Deurnense
politieagenten, als weerstander gedeporteerd. 35 lieten het leven,
22 in Gross-Rosen, 13 in Buchenwald, slechts 9 keerden terug.
Nabestaanden nemen erna het publiek mee op wandel in Deurne.
Vertoningen om 10, 11, 14, 15 en 16h, inschrijving: Jan Pandelaers

21 september, open deurdagen CEGESOMA en Dienst Oorlogs-
slachtoffers: 11h30 en 14h 30, zie Geschiedenis en Herinnering,
lees ook de nieuwsbrief CEGESOMA nr 8 van september 2014.
 
Honderden Belgen werden enkele decennia geleden onthoofd
in Duitse gevangenissen, o.a.  65 Belgen in Brandenburg Görden,
Eugeen Callewaert en 12 anderen van Lichtervelde in Wolfenbüttel,
inhuldiging nieuw monument Lichtervelde 11 november 2014.

  
De beslotenheid van de herdenking in de Dossinkazerne

Tussen de veelheid van herdenkingen en de bewustzijnsschok om de vele burgerdoden die gevallen zijn onder de niets ontziende Duitse invasie in 1914 gaan de herdenkingen van de slachtoffers van het nationaalsocialisme in wo 2 hun gewone gang. Op 7 september was er de Dag van de Joodse Martelaren georganiseerd door vereniging van Joodse weggevoerden in de Kazerne Dossin. Behoudens op Herinneringscentrum, is deze herdenking nergens aangekondigd, alsof ze in mineur wil doorgaan, zonder betrokkenheid van de niet-joodse bevolking, in de beslotenheid van de 'unieke' joodse herinnering. Enkel langs de wegomlegging op de gemeentesite van Mechelen is er iets van terug te vinden op het internet.
 
Liever geen militair kader in het herdenkingsritueel Breendonk?

Zo zal ook de jaarlijkse herdenking van de slachtoffers van het nationaalsocialisme in Breendonk op 28/09/2014 plaatsvinden, georganiseerd door het Belgische leger. We ontvingen volgende toelichting op 29/09/2014 van de voorzitter van het Herdenkingsmonument Breendonk: "De jaarlijkse herdenking van de slachtoffers van het nationaalsocialisme in het “Auffanglager Breendonk” en, bij uitbreiding, van de politieke gevangenen, wordt in Breendonk georganiseerd door het “Nationaal Gedenkteken van het fort van Breendonk”. Deze openbare instelling, beheerd door een beheerraad met vertegenwoordigers van de drie gemeenschappen en van de politieke gevangenen en met de Minister van Landsverdediging, bevoegd voor de oorlogsslachtoffers, als voogdijminister, werd opgericht door de wet van 19 augustus1947 en is bij wet eigenaar van het Fort van Breendonk. De instelling heeft een tiental jaren geleden deze organisatie moeten overnemen van de vzw “Nationaal Verbond der Oud-Gevangenen van Breendonk” om het voortbestaan ervan te kunnen verzekeren. Deze belangrijke plechtigheid is enkel mogelijk dank zij de logistieke steun van Defensie (tribunes e.d;). Scouts en een detachement van leerlingen van de Koninklijke Militaire School zijn actieve deelnemers aan de plechtigheid en symboliseren de jeugd en de toekomst van de natie."
 
Het Gedenkboek Breendonk 1940-1944 omgezet in een exceltabel

Dat doet niets af aan het belangwekkende Gedenkboek De gevangenen van Breendonk van 2012 met een oplijsting van de namen van 3.589 gevangenen die men uit allerhande bronnen heeft kunnen samenstellen. Voor  2.044 werden ook de foto's toegevoegd. Op basis van de gegevens van het gedenkboek werd door ons een exceltabel opgemaakt: (Excellijst Breendonkgevangenen), zie Gedenkboek . Volgende gegevens werden in het gedenkboek verwerkt:
 
   - Naam
   - Voornamen
   - Geboorteplaats
   - Geboortedatum
   - Woonplaats (op het ogenblik van aanhouding)
   - Reden van aanhouding
   - Datum van aankomst in Breendonk
   - Nummer in Breendonk
   - Datum van vertrek uit Breendonk
   - Lot op het einde van de gevangenschap
   - Plaats op het einde van de gevangenschap
   - Datum op het einde van de gevangenschap
 
Voortgaande op de vermelde woonplaats op het ogenblik van gevangenneming, vermeld als voorfusiegemeenten, werd door ons een hercodering gedaan naar na-fusiegemeenten langs de huidige gemeentecode. Ook werd een kolom toegevoegd met de plaats op het einde van de gevangenschap voluit geschreven. De status van de gevangen gebeurt langs 6 codes, door met de cursor op de kolomtitel te staan krijgt men de betekenis van elke code.

Breendonkgevangen volgens status op het ogenblik van laatste info voor de bevrijding.

Hieronder een eerste overzicht van de Breendonkgevangenen volgens status op het ogenblik van laatste info, hetzij bij bevrijding, vrijlating door Duitsers, overlijden, terechtstelling, zelfdoding of vlucht. Over 392 gevangen is geen informatie beschikbaar.

De helft van de Breendonkgevangenen hebben hun leven gelaten in Breendonk of ander kampen. Dat % ligt ongeveer gelijk per gewest. Uit Brussel werden relatief gezien, het meesten weerstanders afgevoerd naar Brreendonk.
 

 
Aantal Breendonkgevangen per 10.000 inwoners (1942) per gemeente

Door de koppeling aan het aantal inwoners van deze gemeenten situatie 1942, zie Bevolking België 1831-2014 per gemeente, kon een index opgemaakt van het aantal gevangenen in Breendonk per 10.000 inwoners voor elke gemeente, zie tabel Breendonkgevangenen naar gemeente.
 
Deze index zegt niet over de mate en aard van de weerstandsactiviteiten in een gemeente. Niet alle gevangenen werden door de Gestapo naar Breendonk verwezen; Van de 65.000 weerstanders die in gevangenissen of kampen terechtkwamen hebben er volgens de lijst het gedenkboek 3.589 of 5,5% in Breendonk gevangen gezeten. Van 2.044 hiervan werd nog een foto uit de periode tot 1950 teruggevonden.
 
Met alle beperktheid van de informatie, die niet als steekproef of wat dan ook kan gelden, geeft de verdeling van Breendonkgevangenen volgens woonplaats op het ogenblik van de aanhouding, toch een aanduiding van verzetsactiviteit, voorzover ze een gevangenzetting in Breendonk tot gevolg had.
 
De meest opvallende vaststelling is dat er vanuit het Brussels gewest de grootste aanwezigheid in Breendonk, nl  10 per 10.000 tegenover 3 op 10.000 voor het Vlaams en het Waals gewest. Voor België trof de Breendonkgevangenschap 4 op 10.000 inwoners.
  

 
Vlaams gewest

Een andere opvallende vaststelling  is de praktisch volledige afwezigheid van West- en Oostvlamingen in Breendonk, en de lage aanwezigheid vanuit de provincie Luik, Luxemburg en Namen.
 
Maar even opvallend is dat Vlaams-Brabant naast Brussel en Waals Brabant, de provincie is met relatief het grootste aantal gevangenen in Breendonk, nl. 9 per 10.000 inwoners, terwijl ook de Limburgs weerstanders met 8 per 10.000 inwoners meer dan andere regio's naar Breendkonk werden afgevoerd.
 
Maar ook voor Vlaams Brabant is die 9 op 10.000 maar een gemiddelde. Liefst 6 Vlaams-Brabantse gemeenten staan vooraan in de lijst van Vlaamse gemeenten gemeenten volgens aantal Breendonkgevangenen per 10.000 inwoners, met Lubbeek op de eerste plaats, 71 per 10.000 inwoners. Ook weerstanders uit Herent, Bertem, Holsbeek, Leuven, Haacht werden in hoge aantallen naar Breendonk afgevoerd Dan volgen 4 Limburgse gemeenten.
   

 
Pas op de 12de plaats komt Willebroek als eerste Antwerpse gemeente met 15 Breendonkgevangenen per 10.000 inwoners, met daarna andere gemeenten rond Puurs en vervolgens Mechelen en Antwerpen met elk 6 inwoners 10.000 die gevangen waren in Breendonk.
 
Uitgezet op een kaartje van de Vlaamse gemeenten geeft dat volgend beeld:
  

 
Brussels gewest

Vanuit het Brussels gewest zijn dus in verhouding tot de bevolking het meeste weerstanders naar Breendonk gevoerd, driemaal meer dan in het Vlaams of Waals gewest. Vooral uit Schaarbeek en andere gemeenten van de 'banaan' vindt men Breendonkgevangenen terug.
   

In Wallonië is het vooral Waals-Brabant en op afstand Henegouwen en Namen van waaruit gevangen naar Breendonk worden afgevoerd. Maar ook hier springen er enkele gemeenten bovenuit: Rochefort met 32 en Rixensart met 29 Breendonkgevangenen per 10.000 inwoners. Charleroi met 195 Breendonkgevangenen of 8 per 10.000 gaan de andere grotere Vlaamse gemeenten vooraf. Ook Luik met 3 Breendonkgevangenen per 10.000 inwoners was minder aanwezig in Breendonk dan andere grote steden.
  

De impact van gevangenschap in Breendonk is dus regionaal erg verschillend, hetgeen ook allicht af te lezen is uit de herkomst van de bezoekers. Vooral vanuit Brussel, het oude Brabant, het huidige Vlaams- en Waals-Brabant en Limburg is er allicht een sterkere band met Breendonk dan andere provincies.
 
Naar een nationale gegevensverzameling weerstand, gevangenschap, deportatie

Het niet alleen nuttig zijn voor nabestaanden en onderzoekers maar ook noodzakelijk zijn voor de verdere uitbouw van herinnering en herdenking van slachtofferschap onder het nationaalsocialisme als ook voor de weerstand, gevangenzetting, gijzelneming en deportatie een centraal documentatiecentrum en aanspreekpunt zou bestaan dat voor elk slachtoffer de weg van het lijden reconstrueert. De samenvoeging van deze individuele trajecten zou het met de moderne informatica mogelijk maken om deze lijdenswegen te reconstrueren en voor gezamenlijke verwerking en analyse ter beschikking te tellen. Zoals voor Breendonk op een kleine schaal gebeurde zou dit al een steentje zijn en de weg wijzen naar een verder wetenschappelijke basis op te bouwen gedachtenis(erf)goed.
 
In tegenstelling tot de centrale gegevensverzameling van de joodse slachtoffers van het nationaalsocialisme, is de gegevensverzameling, centralisering en analyse van de gevangenen en gedeporteerde verzetstrijders  al of of niet als NN-gevangene nooit aangevat, heropgenomen of voleindigd. Half 1995 werd het hoogwaardige wetenschappelijke werk dat toen door Gie van den Berghe werd verricht bruusk gestopt en van alle middelen ontnomen. Sindsdien werd elke poging om hier een vervolg aan te breien verhinderd of drooggelegd. Enkel de dienst oorlogsslachtoffers heeft haar dossier geconserveerd en voor interne doeleinden gevaloriseerd. De consultatie van individuele dossier geeft evenwel slechts een beperkte inkijk en laat niet toe, behoudens onnoemelijk inspanningen van onderzoekers en betrokkenen van de dienst, enige gegevensverzameling rond een kamp of gevangenis te doen.
 
Wanneer heeft een politieker de moed om hiervoor, zoals voor de joodse slachtoffers het geval geweest is, de nodige middelen hiervoor te reserveren. Of bestaat er een verschil in het soortelijk gewicht van het lijden? Er zijn in België nochtans evenwel niet-joodse weerstanders die de dood gevonden hebben in gevangenissen en concentratiekampen. Hun herinnering en herdenking is evenwel gefragmenteerd en niet (meer) geïntegreerd in de globale gedachtenis aan het lijden en wedervaren van alle slachtoffers van het nationaalsocialisme.
 
Wie maakt de middelen vrij om zoals Maxim Steinberg in 1989 al stelde: "Seule un programme de recherche mobilisant une équipe de chercheurs dotés de moyens modernes permettra de dresser un tableau correct de la répression: les sources sont disponibles, non les ressources". Steinberg heeft het dan over de repressie van de Duitse bezetters.
 
Neemt N-VA het voortouw in de herinneringsopbouw?

Misschien dat met Theo Francken als (mogelijk) minister van migratie, burgemeester van de gemeente met het hoogst aantal gevangenen per 10.000 inwoners in Breendonk, nl. Lubbeek hier een doorbraak komt. Als (mogelijk) minister van Migratie zal hij ook gevoelig zijn voor de grootste emigratiebeweging in de geschiedenis van België, nl tussen 1940 en 1944 zijn maar liefst 535.000 Belgische inwoner al of niet gedwongen gemigreerd naar Duitsland en andere bezette gebieden waarvan de meesten evenwel na 1945 teruggekeerd zijn.
 
Niet zo voor de 29.236 in België wonende joden, joodse weerstanders inbegrepen, die in vernietigings- en concentratiekampen om het leven gekomen. Ook niet de meer dan 20.000 niet-joodse gijzelaars, weerstanders en ander burgers die  na executie of verblijf in kampen en gevangenissen overleden zijn. Ook enkele duizenden dwangarbeiders, honderden krijgsgevangenen en ook enkele duizenden Oostfrontstrijders kwamen om, deze laatsten niet na zelf onheil en vernietiging gezaaid te hebben onder Duits bevel.
 
Getuigenissen van Breendonkgevangen

Van volgende Breendonk-gevangen werd het getuigenis van na de oorlog opgenomen in de site getuigen.be: linken in het zwart, Nederlands, in het paars, Frans en lichtblauw in het Duits. Aanklikken van de link maakt het getuigenis open in een ander venster. Langs het menu links in elke tekst kan Breendonk aangeklikt om naar de passage over Breendonk te gaan, of andere kampen/gevangenissen die elk van deze personen gevolgd heeft. Merk ook de twee getuigenissen van Sinti, 2 van de 13 op 360 weggevoerde roma en Sinti, die hun deportatie overleefden, nl. Modis Jeanne en Taicon Koré-Herman, en ook 2 Breendonkgevangenen die hun getuigenis getekend en geschilderd hebben, Ochs Jacques en Wilchar. Ook het belangwekkend getuigenis van Halkin Leon-E en Victor Trido, deze laatste die al eind 1944 verslag deed van het gruwelkamp Breendonk en z'n getuigenis opdroeg aan Martial Van Schelle, de Olympische finalist in de bobslee met vier (5de geëindigd) in 1936 in Garmisch Partenkirchen, en waar niemand bij de recente Olympische winterspelen aandacht heeft willen besteden. Ook Fernand Desiron, ontsnapt uit Buchenwald en terug in België aangekomen, of Regine Krochmal en Robert Maistriau, allebei niet zo lang geleden overleden. Depelsenaire Betty, die in Breendonk de ergste martelingen heeft ondergaan, en Stippelmans Pierre die na Breendonk tot en met Gardelegen de weg van de kampen is gegaan. In Gardelegen ontsnapte hij op de valreep aan de brand die voor meer dan duizend gedeporteerden de dood betekende, een dag voor hun bevrijding. En Amery Jean met z'n beschouwingen over foltering als daad van ontmenselijking. Ook Jean Dubois, een van de velen die in Güsen bij Mauthausen overleefden, naast velen die er hun leven lieten. Michel Goldman, gewapende joodse partizaan. En vele anderen.
  

Amery Jean
Bamps Louis
Depelsenaire Betty
De Coster François
Désiron Ferdinand
Dubois Jean 
Goldman Michel
Halkin Leon-E.
Jaspers René
Krochmal Regine
Lansvreugt Pierre
Maistriau Robert
Marbaix Edgar
Maufort Emile
Modis Jeanne
Ochs Jacques
Peraer Jef
Rosengarten I.J.
Stippelmans Pierre
Taicon Koré-Herman
Trido Victor Fr Nl 
Van Daele Karel
Vanmolkot Hendrik
Wilchar
Zimetbaum Mala

 
Op basis van ondermeer deze bronnen heeft Jos Vander Velpen een kroniek geschreven, "En wat deed m'n eigen volk"? Voor enkele € te verkrijgen langs www.eurobuch.com.
 
Een overzicht getuigenissen Breendonk tot 1995

Langs de database van Gie van den Berghe zoals toegankelijk langs Getuigen - databank Gie van den Berghe kunnen langs het inbrengen van Breendonk in de zoekopdracht alle getuigenissen tot 1995 opgelijst worden. Na 1995 is er spijtig genoeg geen vervolg gemaakt van deze uiterst belangrijke database. Voor wanneer worden hiertoe gelden vrijgemaakt?
 
Lijst gevangenissen en kampen waar Breendonkgevangenen overleden of bevrijd werden

Op basis van de (Excellijst Breendonkgevangenen), zie Gedenkboek, kan verder een overzicht gemaakt van de plaats van het einde gevangenschap. Zo wordt Sonnenburg opgegeven voor 11 gevangenen die in Breendonk verbleven, 6 overleden in de loop van hun gevangenschap in Sonnenburg, 5 werden geëxecuteerd samen met 815 andere gevangen, waaronder nog 21 Belgen, een dag voor het Rode Leger Sonnenburg bevrijdde. In groepen van 10 werden alle er nog verblijvende gevangen geëxecuteerd door een SS-kommando van 20 man uit Frankfurt ad Oder. Op onze vraag hoeveel van de 3.589 Breendonkgevangenen in Sonnenburg verbleven hebben konden de onderzoekers in Breendonk vlug een antwoord geven, nl 29, 18 zijn dus vanuit Sonnenburg naar andere kampen getransporteerd.
 
Hieronder een beeld van deze het dodenveld zoals de Russische soldaten ze vonden een dag na de slachting en zoals verschenen is in de Russische pers.  Enkel de muur rechts met de kogelinslagen, is het enige wat van het Zuchthaus Sonnenburg, nu Slonsk, rest.
 

 
Bij deze 819 slachtoffers zijn dus 5 Breendonkgevangenen nl. Barette Jean, Gigot Jules, Jadin André, Delaide Gustave en Denayerr Alexandre. Maar ook de drie graven De Lichtervelde, Jean de vader en z'n twee zonen George en Gaston alsmede Gustave Wauters van Turnhout, papierhandelaar en transportui van de Stem der Belgen, in Brussel opgepakt op 7/02/1944, werden er geëxecuteerd, deze laatste 8 kinderen tussen 1 en 11 jaar verweesd achterlatend.
 


De executies van IS brengt voor duizenden familieleden van omgekomen weerstanders deze 'barbaarse' handelswijze van 'beschaafde' Duitsers terug in herinnering, indertijd meegetrokken in de ideologie van het nationaalsocialisme. Wie bij IS gaat 'dienen' of er aan denk te vertrekken bedenkt best dat zij zich op dezelfde lijn stellen als de nationaalsocialisten die voor de zwartste bladzijden in de hedendaagse geschiedenis gezorgd hebben. Ook de nationaalsocialisten rekruteerden misdadigers van gemeen recht om voor hen de vuilste klussen op te knappen.
 
WO 2: 25.000 doden dag per dag, 5 jaar aan een stuk

En niet vergeten dat in deze Europese oorlog van enkele decennia geleden gemiddeld 25.000 slachtoffers per dag gevallen zijn, 365 dagen na een, en dit gedurende 5 jaren. Best is deze context voor ogen te houden om te begrijpen hoe ideologieën mensen in de greep kunnen houden, wetende dat ook 18.000 Vlaamse jongeren de Duitse bezetter militair hebben bijgestaan, ondermeer bij de 'Einsatzgroepen' die in Oost-Europa verantwoordelijk waren voor 2 miljoen slachtoffers, Joden en 'communisten', slachtoffers van een ideologie die Europa 12 jaar beheerst heeft, en waar 95% van de daders nooit ter verantwoording werden geroepen of gevolgen van hun wandaden heeft moeten dragen.
 
Lichtervelde: de zware prijs betaald door een dorp in Vlaanderen

Tot slot nog even de inhuldiging van het nieuwe monument in Lichtervelde onder de aandacht brengen op 11/11/2014 omdat het oude monument in verval geraakt is. Zoals onder de oorlog werd er nu weer een flink stukje gebadderd in Lichtervelde of het nu hersteld of vervangen moest worden.
 

 
Zoals beschreven in het boek van Modest Maertens, De stille strijd van Eugeen Callewaert, burgemeester van Lichtervelde, zijn 13 Lichterveldenaren na een doorgang in gevangenissen en kampen, in Wolfenbüttel onthoofd, een voor een op de blok gelegd.  Evenzo de 65 Belgen die onthoofd werden in Brandenburg-Görden en honderden andere Belgen die hetzelfde lot ondergingen op diverse plaatsen in Duitsland.
 
Brandenburg-Görden, op een boogscheut van Berlijn

We zijn in de gelegenheid geweest om de oorspronkelijke terechtstellingsplaats te bezoeken en de registers van Brandenburg-Görden in te scannen en een lijst op te maken met alle namen van Belgen en informatie die over hen in het doodsregisters werden opgenomen, zie tabel Onthoofdingen 65 Belgen in Brandenburg Görden.

 
De onthoofdding was toen de 'legtieme' wijze waarop  ter dood veroordeelde het leven werd ontnomen. Duizenden weerstanders en honderden Belgen werden zo van het leven beroofd, zonder dat iemand daar na de oorlog rekenschap voor heeft moeten afleggen. Het is misschien goed om deze 'context' ook onder ogen te nemen wanneer gesproken wordt over de 'middeleeuwen' en 'barbarij' alsof het een ver verleden betreft, maar dat in feite met een niet zo ver verleden in de Westerse samenleving te maken heeft.
 
Hieronder de guillotine zoals getekend door George Michotte, medegevange in Wolfenbüttel die in z'n getuigenis een nauwgezette beschrijving geeft van de onthoofding van de Lichterveldenaren in Wolfenbüttel.
  

 
Onthoofdingen zoals op kleine schaal door IS zullen meer dan wie ook het afgrijzen levendig maken en terug oproepen van de duizenden nabestaanden in families van Belgische weerstanders die door onthoofding in diverse gevangenissen in Duitsland, enkele decennia terug, zijn ter dood gebracht. Zoals blijkt zijn 296 Breendonkgevangenen geëxecuteerd, met de kogel of door ophanging in Breendonk zelf, maar ook tientallen door onthoofding in Duitsland..
   

BuG 235 on-line                                     Printversie (11p)

  
Jan Hertogen, socioloog
www.npdata.be
0487 335 552
   
Wie geen berichten meer wenst te ontvangen kan dit langs een RE melden