BuG 134 - Bericht uit het Gewisse 30-09-2010  Printversie (9 blz)

646,3 miljoen € publieke uitgaven voor godsdienst/lekendom
waarvan 325,2 miljoen € voor lessen godsdienst/moraal en
321,1 miljoen € voor werking, infrastructuur en patrimonium
       

In de katholieke eredienst is een ware afkalving gebeurd zodat maar 44% van het betoelaagbare kader wordt opgevuld in 2008. In 2001 was dat nog 56%.

In het Rapport Commissie Adriaenssens dat op 10 september 2010 werd gepubliceerd wordt in bijlage 9 een overzicht gegeven van het aantal priesters per bisdom in een evolutie van 1961 tot 2009. Van 10.535 in 1962 naar 3.659 in 2009. Merk dat in 1962 nog een lichte stijging was tav 1961, hetgeen aanduidt dat 1962 de absolute piek was in het aantal priesters in België; samenvallend met de babyboom na de 2de wereldoorlog en de zestiger jaren zouden met alle beloften die ze inhielden, en duistere kant krijgen die pas een halve eeuw later het daglicht zou zien.
 

 
Op een halve eeuw tijd is het aantal priesters verminderd tot 35% of 1/3 van het aantal in 1962. Enkel in het bisdom Brugge en Limburg gebeurt de gestage vermindering van het aantal diocesane priesters wat langzamer dan in de andere diocesen. Voor Limburg speelt hier mee dat het beginjaar van de telling pas 1967 is gezien het bisdom Limburg-Luik toen pas gesplitst werd. De provincie Luik, waar zovele Limburgse priesters zijn 'ingesprongen' in de vijftiger en zestiger jaren, met ondermeer Jef Ulburghs en Pablo Franssens, kent de zwaarste terugval. De splitsing van het bisdom Luik-Limburg in 1967 heeft hier zwaar doorgewogen. Ook Mechelen-Brussel, als laatste tweetalig (aarts)bisdom heeft het meeste pluimen gelaten.
  

 
Voor een goed begrip  vermelden we hier nog het aantal werknemers dat bij de RSZ is ingeschreven bij  "Religieuze organisaties"(excel-tabel), nl 7.585 in 2009. In deze tabel kan de evolutie nagegaan worden vanaf 1997. Tussen 2002 en 2003 is er wat religieuze organisaties betreft een breuk in de telling. In deze tabel kan verder gans de tewerkstelling in België tussen 1997 en 2009 tot op NACE-5 digit nagegaan worden voor RSZ, RSZ-PPO en de zelfstandigen.
 
2. Publieke uitgaven aan godsdienst en lekendom
 
In totaal werd in 2008 646,3 miljoen € uitgegeven door de verschillende overheden in dit land op alle niveaus aan godsdienst en lekendom, dat is 44,8 miljoen € meer dan in  2000. De helft van deze uitgaven betreffen de godsdienstlessen en lessen moraal in alle onderwijsnetten. 321,1 miljoen € betreffen uitgaven voor werking, salarissen, pensioen, patrimonium, kerkfabrieken enz., hetgeen 10,5 miljoen € meer is dan in 2000, de grootste stijging is terug te vinden in het onderwijs als gevolg van het stijgend aantal leerlingen en de index.

Minder dan een kwart van de uitgaven staan op rekening van het Ministerie van Justitie dat de 'bedienaars' betoelaagt, nl 106,0 miljoen€, een fractie minder dan in 2000. De provinciale, gewestelijke en gemeentelijke steun voor gebouwen/kerkfabrieken ligt met 124,9 miljoen € hoger dan de betaling van de bedienaars. Het is de enige post, buiten onderwijs, waar een aanzienlijke stijging is vast te stellen. Hoe ouder de gebouwen hoe hoger de kost die evenwel ook in een aantal gevallen het karakter heeft van het bewaren van het 'culturele erfgoed'.
   

3. Detail van de publieke uitgaven voor de verschillende godsdiensten/lekendom 2008

Als alle uitgaven op een rijtje gezet worden per godsdienst/lekendom dan wordt het gewicht duidelijk dat de katholieke godsdienst op bijna alle uitgaventerreinen heeft, met in totaal 275,3 miljoen € van de 321,1 miljoen totaaluitgaven
 

85,7% van alle uitgaven aan erediensten (onderwijs niet inbegrepen) gebeuren ten behoeve van de katholieke eredienst, 8% voor het lekendom. De protestantse eredienst gaat met 2,5% van alle uitgaven islam nog vooraf die met 2,1% nog maar pas haar neus aan de publieke financiering komt steken. Het boeddhisme, als jongste telg van de erkende godsdiensten in België is goed voor 0,1% van de uitgaven. De israëlitische eredienst is met 0,4% maar een kleine speler in het godsdienstig veld.

3.1. Evolutie werkingsbetoelaging godsdiensten/lekendom in een tijdsevolutie

Als enkel gekeken wordt naar de werkingsuitgaven (zonder pensioen, belastingsaftrek, patrimonium) dan is er een relatieve stijging van de uitgaven sinds 2000 van 19 miljoen € die vooral voortkomt uit de islam die in die acht jaar van 0,7 miljoen naar 6,8 miljoen euro een klein voorschot krijgt op waar zij grondwettelijk recht heeft. In 2008 is de islam goed (of slecht) voor 2,8% van alle werkingsuitgaven aan godsdiensten, ook hier minder dan de protestantse eredienst met 2,9%, die komt van een aandeel van 1,9% in 2000. Het lekendom overschrijdt in 2008 voor het eerst de grens van de 10%. Ook voor hen ligt het terrein open met een afkalvende katholieke godsdienst die elk jaar een groter pakket financiering zonder besteding laat.
 

 
3.2. Salarissen bedienaars

Als enkel gekeken wordt naar de kost voor de salarissen van het godsdienstig en lekenpersoneel betaald door het ministerie van justitie wordt een beeld gegeven van de effectieve positie van de godsdiensten en lekendom op het terrein. De katholieke positie blijft stabiel op 81,2% van de uitgaven die naar de bedienaars gaan, de islam geeft een 'onzeker' beeld met 6,3% van de uitgaven voor bedienaars in 2006 en 4,4% in 2008, hetgeen een serieuze vermindering is of een niet adequate telling door het ministerie. Door de groei van het aantal dominees zakt de islam terug tot op het niveau van de protestantse eredienst. Deze vaststelling geeft meteen al aan dat de islam niet in verhouding bedeeld wordt van haar aanwezigheid in de bevolking. Niet dat de betoelaging aan de anderen dient te verminderen maar voor een erkende godsdienst als de islam spelen er blijkbaar mechanismen die hen van financiering uitsluiten of minder bedelen. Daar is zeker nog een weg te gaan, die mede afhangt van de 'goede wegen' te volgen en wegwijs te raken in het Belgische, gemeenschaps, gewestelijk en gemeentelijk (betoelagings)labyrint..

 
In een historisch perspectief vanaf 1996 is er een constante groei van aantal bedienaars die vooral voortkomt uit de groei van het aantal lekenconsulenten tot 13,3 miljoen €, of 12,5% en op een lager niveau de islam met 4,4 miljoen€ of 4,2%. Ook de protestantse eredienst is in groei met een verdubbeling op 12 jaar van haar salarissen van 1,9 miljoen€ in 1996 tot 4,4 miljoen € in 2008. De katholieke kerk blijft wat salarissen betreft in 2008 gelijk in vergelijking met 1996 maar haar aandeel zakt weg van 92,7% in 1996 tot 76,6% in 2008, en dat is blijkbaar een onomkeerbare evolutie zodat de komende jaren aanzienlijke verschuivingen zullen gebeuren in het religieuze veld van de bedienaars/consulenten, zonder dat dit een budgettaire meerkost zal betekenen. Integendeel, de financiële ruimte zal vrijkomen om wie vroeger niets of weinig gekregen heeft, of wie groeit, nu z'n gelijke of evenredige deel te bezorgen, en dit in het belang van de samenleving en het samenleven omdat maar een echt samenleven tot stand kan komen als elke burger en elke godsdienst en de gelovige/niet-gelovige krijgt waarin de grondwet voorziet.

3.3. Pensioenuitgaven

97,2% van alle pensioenuitgaven aan gepensioneerde bedienaars van erediensten/lekendom gaat naar de katholieke eredienst, enkel de protestantse eredienst met 2,2% is al langer met een aantal bedienaars actief. Voor de andere erediensten en het lekendom is het allicht nog enkele decennia wachten voor men in de pensioenverdeling echt kan meetellen.

In het totale overzicht van wat aan salarissen en pensioenen uitbetaald wordt stijgt het aandeel van de kerk tot 81,8%.
  

Het aantal gepensioneerden is stijgend maar zal allicht stabiliseren en dalen met verloop van tijd gezien de mortaliteit en het instromen van alsmaar minder katholieke priesters in de pensioenleeftijd, zonder dat deze gecompenseerd worden door immans, rabbijnen en dominees. De uitgaven van 35,5 miljoen € zijn allicht een maximum dat met de jaren zal afnemen.
 
3.4. Provincies, gewesten en gemeenten
 
Als gekeken wordt naar de aanzienlijke betoelaging vanuit de provincies, de gewesten en de gemeenten (125,1 miljoen €) zakt de islam weg tot een betekenisloze 0,8% van de totale besteding van 125,1 miljoen € die vooral naar infrastructuur gaat. Dit lage % komt voort uit de jarenlange onderfinanciering of uitsluiting van financiering van de moskees en gebedshuizen van de islam. Als er ergens structureel een doorbraak dient te komen dat is het wel op dit terrein, ook omdat de moskees een veel ruimere 'culturele' betekenis hebben en een sterk instrument zijn voor integratie in de Belgische samenleving, zoals dat ook het geval is voor het katholieke verenigingsleven en de parochiehuizen. Ook het lekendom loopt hier met 8,2% achterop vergeleken met haar impact voortgaande op de 12,5% salarisbetoelaging voor de lekenconsulenten.

Als meer specifiek gekeken wordt naar de investering van gewesten in het patrimonium dan springt Vlaanderen er niet alleen bovenuit wat bestedingen betreft maar vooral ook de fikse stijging tussen 2005 en 2008 met een kwasi verdriedubbeling van haar budget, nl van 11,3 miljoen € in 2005 tot 27,7 miljoen € in 2008. Ook voor de auteurs van het financieringsboek was dit een opvallend gegeven waarvan zij niet direct de oorzaak zagen.
 
3.5. Radio en TV
 
Het belang van aanwezigheid op radio en TV met eigen religieuze programma's of algemene programma's door de religies/lekendom gemaakt kan best niet onderschat worden. Dat de Vlaamse mediaministers er in 'geslaagd zijn' om de islam nog altijd uit het mediabeeld weg te houden, kan hen misschien tot fierheid strekken, het is verwerpelijk dat zij nog altijd in deze exclusie slagen.
 
De media zijn het enige terrein waar de katholieke eredienst en het lekendom in evenwicht zijn met elk 44% van de uitgaven, voor de protestantse met 5,7% en de israëlitische met 3,9%. Van de islam is hier geen sprake, noch in de Vlaamse, noch in de Franse gemeenschap.
   

 
De godsdiensten zijn so wie so niet echt aanwezig in de Franstalige Radio en TV, enkel voor 140.000€, terwijl het in Vlaanderen met 1,6 miljoen € meer dan het tienvoud bedraagt. De exclusie van de islam in Vlaanderen heeft dan ook veel grotere repercuties dan in de Franse gemeenschap.

3.6. Aalmoezeniers en lekenconsulenten

In totaal wordt 7,5 miljoen€ gespendeerd aan aalmoezeniers en morele consulenten. Voor de ziekenhuizen wordt hier voortgegaan op een gekend bedrag van 1996, en dit is allicht voor 2008 te hoog ingeschat. De aanwezigheid van bedienaars van erediensten en consulenten in diverse maatschappelijke instituten is uit meerdere oogpunten van belang, ondermeer bv  vanuit een grote diversiteit van godsdiensten bij de gevangenen en de feitelijke samenstelling van de gevangenisbevolking.
 

Een afgeleide berekening van de uitgaven voor aalmoezeniers/consulenten per godsdienst (Totaal speciale uitgaven - de gekende uitgaven voor Radio en TV) laat toe een overzicht per godsdienst te geven. Het is de enige uitgavenpost waar de islam een aanzienlijk aandeel heeft, nl 22,5% of 1,7 miljoen €. Het betreft hier allicht ondermeer een aanwezigheid in de gevangenissen, maar ook in het leger, ziekenhuizen enz.
  

De lekenconsulenten zijn hier ook goed voor 18,8% van de uitgaven, een werkingsgebied dat allicht voor uitbreiding vatbaar is en dat ook minder en minder door de katholieke kerk zal bediend worden, gezien haar verminderend potentieel aan bedienaars. Ook hier staat de samenleving voor de keuze/opdracht om mede het aanbod in overeenstemming te brengen met de behoeften en vraag vanuit de wijzigende samenstelling van de bevolking en haar zingevingssystemen..

4. Toebehoren tot een godsdienst en wekelijkse godsdienstpraktijk

In het boek van Caroline Sägesser et Jean-Philippe Schreiber wordt een kort hoofdstuk gewijd aan de religieuze praktijk en  % van de bevolking dat zich godsdienstig noemt. Zij moeten al teruggrijpen naar een onderzoek van Dobbelaere en Voyé van 1999 om hier iets over te kunnen zeggen. We gaan hier niet in op methodologie en definities, daarvoor verwijzen we naar hun boek.
  

Het toebehoren tot een godsdienst blijft over alle gewesten heen gelijk, de wekelijkse praktijk toont dat Brussel met 6,3% de helft praktiserenden heeft in vergelijking met de andere gewesten, België de helft tav het gemiddelde van Europa en Europa de helft van Amerika dat 45% praktiserende zou tellen.
 
De auteurs geven nog een aanduiding van toebehoren tot een godsdienst in 2008 voortgaande op de "Religieuze barometer" van het onderzoek/enquête van 2008 in de Franstalige gemeenschap door Dimanche, LLB en Lumen Vitae. Dat komt uit op 59% gelovigheid in de klassieke godsdiensten hetgeen compatibel is met de 63,2% van Dobbelaere/Voyé in 1999. Tenminste als men de 'gelovigen zonder godsdienst' niet meetelt.
 
Het resultaat van 12% moslims in de Franse gemeenschap lijkt ons evenwel onrealistisch hoog, toch als wij onze eigen update voor 2010 van aantal moslims per gemeente en nationaliteit ter hand nemen en voor Brussel en Wallonië samen op 8,1% moslims uitkomen, vreemdelingen en nieuwe Belgen tot de 2de generatie meegerekend.
 

 
Een van de komende weken zal een update van aantal moslims in België per gemeente en per nationaliteit voor 2010 gepubliceerd worden. De 8,1% moslims in de Franse gemeenschap komen voort uit 22% moslims in Brussel en 4,0% in Wallonië. Ook in het Vlaams gewest worden in 2010 4,0% moslims geteld, gemiddeld 5,8% in België. Ook de methodologie werd aangepast en gaat voort op zowel de tellingswijze in Duitsland (2008) als in Nederland (2006). Maar dat is voor een volgende keer.

Jan Hertogen, socioloog